SIMULACIJA U KLASIČNOJ PERZIJSKOJ POEZIJI

 

 

 

Elvir MUSIĆ, Tuzla

 

 

Perzijska poezija, zahvaljujući svojim suštinskim porukama i učenjima koja promiče, spada u red najčitanijih u svijetu. U toku proteklih nekoliko godina brojna djela klasične perzijske poezije su prevedena i na bosanski i na ostale jezike južnoslavenskog podneblja, a prijevodi su naišli na radosno odobravanje poklonika pisane riječi i profinjene misli. Međutim, u tome su dobrim dijelom zanemarene karakteristike koje perzijsku poeziju čine bogatijom od bilo kojeg ponuđenog prijevoda. Među brojnim stilskim i retoričkim figurama, od kojih su neke svojstvene isključivo perzijskoj i arapskoj poeziji, posebno mjesto zauzima simulacija. Autor nastoji u tekstu prezentirati simulaciju, odnosno dvosmislenost i višesmislenost u klasičnoj perzijskoj poeziji, dočarati maštu perzijskih pjesnika i stručnoj javnosti omogućiti uvid u aktualne podjele ove figure. Svaka od navedenih vrsta simulacije je definirana i pojašnjena, a za svaku od njih je naveden i odgovarajući primjer.

 

Perzijska poezija spada u red globalno najpopularnijih. Tu svoju popularnost ima zahvaliti ponajprije maštovitosti, snazi poetskog

izraza i porukama koje u sebi nosi, a koje označavaju suštinske težnje čovjeka kao društvenoga bića. U širenju glasa o toj poeziji u savremenom dobu zanemaren je njen dio, u kojem najvažniju ulogu imaju stilske i retoričke figure, koje je čine mnogostruko bogatijom no što se doima na prvi pogled. Ljepota tih figura nerijetko biva uspješno prenesena i u prijevode na druge jezike. Ipak, prijevod nekih od tih figura je skoro nemoguć, jer je njihovo obistinjenje jedino moguće u perzijskom, pogotovo u arapskom, jeziku, jer obiluju mnoštvom leksema s mnogostrukim značenjima. Jedna od takvih figura je iiham,za koju, kao prijevodni ekvivalent u retorici zapadnog kulturnog kruga, postoje slijedeći nazivi: simulacija, ambigvitet, dvosmislenost i višesmislenost, a Negar Davari ga prepoznaje i kao amphiboliju1.

Simulacija je definirana na razne načine, a skoro sve postojeće definicije imaju svoje zagovornike i u perzijskoj i arapskoj retorici. Najprisutnija i najprihvatljivija definicija glasi: „Simulacija (iham) je korištenje riječi s dva značenja, bližim i daljim; bližim i jasnijim koje ne odražava govornikovu težnju, i daljim i skrivenijim koje odražava govornikovu težnju.“2 Teoretičari perzijske književnosti ovu definiciju djelimično dopunjavaju odrednicom „dva ili više značenja“3, jer se u perzijskoj poeziji, ali i prozi, nalaze brojne simulacijske lekseme koje u sebi kriju više od dva značenja. Simulacija je u perzijskoj i arapskoj retorici, osim pod terminomiham, nominirana i kaotawriyye,takhyil,moghaleteitaujih.4 Homayi navodi da se simulacija spominje još i kaotavahom, te naglašava da leksemeiham,takhyilitavahomznače „dovesti u sumnju“ , a datawriyyaznači „zaodjenuti i prikriti značenje govora“.5

Upoznavanjem s umjetničkim finesama, stilističkim i retoričkim figurama perzijske poezije dobivamo priliku da načinimo još jedan korak k ispravnom i kompetentnom valoriziranju bosanskohercegovačke književne baštine na perzijskom jeziku, te da, na koncu, steknemo potpunu sliku o kvalitetu kulturnog života Bošnjaka u doba osmanske vlasti, kada je pjevanje na perzijskom jeziku, kao i čitanje i razumijevanje poezije pisane na tome jeziku,

[1]

predstavljalo prestiž. Ispravno razumijevanje perzijskih klasika, čija djela su u rukopisnoj formi čuvana u brojnim, privatnim i javnim, bibliotekama širom Bosne i Hercegovine, jednostavno nije bilo moguće bez poznavanja osnovnih karakteristika njihove poezije, obilježene brojnim umjetničkim finesama, među kojima posebno mjesto zauzima simulacija.

Ovom retoričkom figurom se u svojim stihovima koristio i Rudaki6, pjesnik kojeg smatramo začetnikom klasične perzijske poezije. Upotrebljavana je kao prikriv satire, sredstvo promoviranja vjerskih i mezhepskih uvjerenja, ali i kao prikrivena kritika društva. Osim toga, simulacijom se ponajviše koristi u gnostičkoj poeziji, u kojoj pjesnik gnostik svoje misli želi razmijeniti ili izložiti diskusiji i valorizaciji onih koje smatra napredno mislećim, odnosno onima koji su prešli duhovni put i stekli duhovna iskustva, potrebna za shvatanje ezoterične dimenzije islama, u odnosu na, u tom dobu, konvencionalni pristup suštinskim vjerskim pitanjima, te ih stoga smatra dostojnim otkrivanja tajni. S obzirom na ovu namjenu, simulacija se može smatrati i svojevrsnim sredstvom intelektualne kategorizacije čitalačke publike, tako što svaki čitalac dobiva priliku da stigne do značenja ponuđenog distiha na osnovu formule: poetski izraz + individualna duhovna iskustva + informacije i znanje koje posjeduje čitalac = značenje pročitanog. U skladu sa spoznatim značenjem, slijedi svrstavanje čitalaca u jednu od čitalačkih kategorija. Simulacija se smatra i jednom od najfrekventnijih umjetničkih finesa, pa čak i najizraženijom karakteristikom satire, jer satiričaru u teška vremena pomaže da, upotrebom riječi s dva ili više značenja, prikrije svoju osnovnu poruku koju želi izreći, a da, u isto vrijeme, bude siguran da će ona biti shvaćena i ispravno protumačena od strane onih kojima je suštinski i namijenjena.

Simulaciju u klasičnoj perzijskoj poeziji, prema definicijama zabilježenim u stručnoj literaturi, moguće je podijeliti na nekoliko načina, s tim što se neka rješenja međusobno dopunjavaju, a neka isključuju. Poznato je da su perzijski klasici običavali dotjerivati svoje zbirke pjesama tako što su usavršavali zabilježene stihove, dopunjavali pjesničke forme novim stihovima, unosili nove pjesme ili uklanjali one kojima nisu bili zadovoljni. Upravo ovo saznanje predstavlja argument koji negira bilo kakvu tvrdnju da se simulacija u poeziji perzijskih pjesnika javlja na temelju slučajnosti bilo

[2]kojeg tipa. Dokumentirano je da je svoj Divan dotjerivao i Hafiz iz Širaza7. Ovaj Divan se odlikuje simulacijom u svim njenim vrstama i podvrstama, pa, zbog Hafizove naklonosti dvosmislenom izražavanju poetskih misli, možemo naići na distihe koje možemo tumačiti i na čak sedam različitih načina.8 Dvosmislenost u Hafizovom Divanu, naprimjer, pronalazimo u slijedećem distihu:

 

 

 

 

بادت به دست باشد اگر دل نهی به هیچ                                                    در معرضی که تخت سلیمان رود به باد

 

Bādat be dast bāšad gar del nehi be hiċ Dar mʻarazi ke taxt-e Soleymān ravad be bād10

 

U ovom distihu pronalazimo složene glagolske oblike s dva ili više značenja, a to su:

 

Bad be dast dashtan:	I. Upravljati vjetromII. Ostati praznih rukuI. Vezati srce za ništaII. Vezati srce za ništa (logička neg
Del be hich nehadan:

acija u značenju: Ni za šta ne vezati srce.)

 

Be bad raftan:

I. Otići u vjetar (biti uništen)II. Ići vjetrom (letjeti)

Ukoliko distih prevedemo, uvažavajući prvo značenje, dobit ćemo prijevod koji nam nudi rahmetli profesor Džaka:

Vežeš li za ništa srce, znaj, tek vjetar bi dobio, Tamo gdje je isti vjetar Sulejmanov tron odnio!11

Međutim, ako poželimo nastaviti skidati velove sa značenja Hafizovih distiha i citirani distih prevedemo s uvažavanjem drugog značenja, tada će se pred nama ukazati slijedeći prijevod:

[3]

Upravljati ti ćeš vjetrom, ako ničem ne daš srce, Tamo gdje je tron Sulejmanov po vjetru se razletio!

 

Osnovna podjela simulacije obuhvata dvije grupe: zamjetnu (mashhud) i nezamjetnu (gheyre mashhud), odnosno simulaciju koju čitalac prepoznaje u prvom čitanju i onu koja se raspoznaje tek temeljitim razmišljanjem o vezama unutar distiha. Zamjetna simulacija ne predstavlja odraz posebnog poetskog kvaliteta, dok uspješno komponirana nezamjetna simulacija može biti tretirana kao krunski dokaz pjesnikovog dara i vještine. Grupu zamjetnih simulacija čine lekseme koje su u klasičnoj perzijskoj poeziji poznate kao simulacijske, a grupu nezamjetnih tvore one lekseme koje se povremeno pojavljuju u formi i značenju simulacijskih leksema. U grupi uobičajenih simulacijskih leksema nalaze se slijedeće lekseme:

a) Raqib ()رقیب

روی تو کس ندید و هزارت رقیب هست                 در غنچه ای هنوز و صدت عندلیب هست.

 

Rūy-e to kas nedīd va hezārat raqīb hast dar ġonċei hanūz va sadat ʻandalīb hast

i) Čuvar, stražar

Lice tvoje niko ne vidje, a hiljadu čuvara imaš, U pupoljku još si uvijek, a stotinu slavuja imaš.

 

ii) Oponent u borbi za ljubav voljene

Lice tvoje niko ne vidje, a hiljadu ašika imaš, U pupoljku još si uvijek, a stotinu slavuja imaš.

b) Naqsh12()نقش

 

گفتی که حافظ این همه نقش و خیال چیست                                                نقش غلط مخوان که همان لوح ساده ایم

 

Gofti ke Hāfez in hame rang va xiyāl ċist, Naqš ghalat mekhān ke hamān loūh-e sādeim.

i) Pismo, zapis

Ti mi reče: „Hafize, šta je sva ta boja, mašta?“ Pismo ne čitaj pogrešno, jer smo levha sasma prosta.

ii) Lice, slika

Ti mi reče: „Hafize, šta je sva ta boja, mašta?“ Po licu nam ti ne sudi, jer smo levha sasma čista.

c) Mah ()ماه

 

دیدم به خواب دوش که ماهی برآمدی                                                         کز عکس روی او شب هجران سرآمدی

 

[4]Dīdam be xāb dūš ke māhi berāmadī, Kaz ‘aks-e rūye u šab-e heyrān sar āmadī.

i) Mjesec

Vidjeh u snu prošle noći kako Mjesec izađe, to mu slika noćci rastanka kraj tada pronađe.

ii) Lice voljene

Vidjeh u snu prošle noći lice drage pojavi se, to uz sliku njena lica noć rastanka okonča se.

Nezamjetne simulacijske lekseme i sintagme u klasičnoj perzijskoj poeziji su mnogo rjeđe, jer iziskuju poseban poetski, ali i intelektualni dar, te obrazovni stepen pjesnika. Hafiz i Sa’di se ističu upravo po ovoj vrsti simulacije. U ovu grupu spadaju slijedeći primjeri:

1. Shahriyaran13

 

شهر یاران بود و خان مهربانان این دیار                                                    مهربانی کی سرآمد، شهریاران را چه شد

 

Šahr’e yārān bovad va xak-e mehrbānān in dīyār Mehrbāni key sar āmad, šahrījārān ra ċe šod?

i) Patriote, drugovi grada, gradoljubi, rodoljubi

Ova zemlja grad drugova tlo milosnije biva, Milostivost kad ugasnu, šta bi s grada drugovima?

ii) Sultani, carevi

Grad drugova biva i tlo milosnih ova zemlja, Milostivost kad ugasnu, šta s’ dogodi sultanima?

b) Du’a

در راه عشق مرحله قرب و بعد نیست                                                                می بینمت عیان و دعا می فرستمت

 

Dar rāhe ʻešq marhaley-e qorb va boʻd nīst, Mībīnamat ‘ayān o dūʻa mīfarastamat.

i) Dova, molba

Na putu ljubavi nema blizu, a ni dalje, Jasno te vidim i dovu ti stalno šaljem.

Pokoran pozdrav, usklik

Na putu ljubavi nema blizu, a ni dalje, Jasno te ja vidim i pokorno te pozdravljam.

Simulaciju u klasičnoj perzijskoj poeziji možemo podijeliti i po broju značenja koja u sebi nosi: dvodimenzionalnu i multidimenzionalnu. Multidimenzionalna ili višeznačna (polisemična) simulacija je najuspjelija kada čitalac, shvativši prvo značenje distiha, pomisli da je pjesnikova namjera

13

oličena u prenošenju upravo te misli, bez javljanja potrebe da nastavi tragati za drugim i trećim, skrivenim, značenjima pročitanih stihova.

Međutim, najprihvatljivija i najfrekventnija podjela simulacija u perzijskoj poeziji obuhvata više od petnaest vrsta i podvrsta ove umjetničke finese, a najprisutnije su slijedeće:

1. Savršena simulacija (iham-e tam) je ona u kojoj simulacijska leksema ili sintagma u sebi nosi dva ili više značenja, koja kreiraju razlike u značenju cjelokupnog stiha, bez ostvarivanja prednosti ili superiornosti bilo koje vrste u odnosu na ostala značenja. Kao najreprezentativniji primjer savršene simulacije u mnogim stručnim radovima je naveden distih ‘Emada Faqiha14:

 

دل عکس رخ خوب تو در آب روان دید                                                             واله شد و فریاد بر آورد که ماهی

 

 

Del ʻaks-e rox-e xūb-e to dar ābe ravān dīd Vālah šod o faryād bar āvard ke māhī! Māhi:

I. Mjesec si!

II. Riba!

III. Ma hiya (ar. šta je ona)

 

Uvažimo li prvo značenje simulacijske lekseme, dobit ćemo slijedeći prijevod distiha:

Srce sliku lijepa ti lica na tekućoj vodi vidje, Zanese se i glasno uskliknu: Pa ti si Mjesec!

 

Drugo značenje nam donosi promjenu prijevoda samo drugog stiha:

Zanese se i glasno uskliknu: Pa to je riba!

 

Treće značenje, također, utiče na prijevod samo drugog stiha:

Zanese se i glasno uskliknu: Šta je ona!

 

2.) Proporcionalna simulacija (iham-e tanasob) predstavlja onu vrstu simulacije koju, prema definiciji, tvore riječi s dva značenja, od kojih je samo jedno neupitno logično, dok se drugo pojavljuje u ruhu respektiranja istovjetnosti. Dakle, prvo značenje karakterizira tematska ili analogijska sličnost s barem još jednom leksemom u distihu, a drugo nastaje tek kao rezultat temeljite analize i ljubopitnosti čitaoca. S obzirom na to da u simulaciji mora

[5]biti zadovoljen princip nedoumice, kao izvorno značenje distiha uzimamo drugo, dok prvo značenje zadržava status čuvara značenja izvorne pjesnikove težnje.16 Razlika između apsolutne i proporcionalne simulacije odnosi se na činjenicu da u apsolutnom ambigvitetu oba značenja mogu biti tumačena i doživljavana kao izraz izvorne pjesnikove misli, dok u proporcionalnom ambigvitetu u razmatranje može biti uzeto samo jedno značenje lekseme - ono koje se doima bližim definiciji proporcionalnog ambigviteta ili simulacije. Važno je naglasiti da je proporcionalna simulacija mnogo bliža metafori nego samoj simulaciji, te da ju je izrazito teško razlikovati od same metafore17. Proporcionalna simulacija se od metafore razlikuje po tome što se pored potonje, koja, sama po sebi, predstavlja riječ s dva značenja, nalaze i riječi koje su u proporcionalnoj vezi s njome, garantirajući joj mogućnost ispravnog tumačenja u njenom metaforičnom značenju, temeljenom na tim vezama. Dakle, metaforu u perzijskoj poeziji prate semantička obilježja koja je otkrivaju, dok se u simulaciji ona pojavljuju kako bi je skrila. S obzirom na to da se, u skladu sa značenjima dvosmislene riječi, ponuđeni distih može tumačiti s dva ili više značenja, čitalac dobiva priliku da odluči koje će prihvatiti – da li ono u kojem dvosmislena riječ ostvaruje značenjsku vezu s više dijelova distiha ili ono koje se doima maštovitijim. Kao jedan od najpoznatijih primjera proporcionalnog ambigviteta pojavljuje se slijedeći Sadijev distih:

 

چنان سینه گسترده بر عالمی                                                                                       که زالی نیندیشد از رستمی

 

 

Ċenān sīne gostarde bar ‘ālami ke Zāli neyandīšad az Rostami! U ovom distihu imamo dvije potencijalne simulacije:

a) Zāl:

I. Otac glavnog junaka Šahname19

II. Starac, starica

[6]b) Rostam:

I. Glavni junak Šahname

II. Stasiti mladić

Ukoliko bismo imenicezalirostamprepoznali kao lična imena glavnog junaka Firdusijeve Šahname, Rostama i njegovog oca Zala, te uvažili sufiks neodređenosti „i“, dobili bismo slijedeće značenje distiha:

Tako grudi nadvi nad svijetom

da nijedan otac ne misli za djetetom!

Međutim, ukoliko bismo uvažili izvorna značenja imenica zal (sijeda starica) i rostam (stasiti), tada bismo stigli do drugog značenja citiranog distiha:

Tako grudi nadvi nad svijetom da starac ne misli na vitka mladića!

U slijedećem Hafizovom distihu nailazimo na jednu od najuobičajenijih metafora zavoljenuu perzijskoj poeziji, kojom je njeno lice poistovjećeno s Mjesecom:

 

ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالی است                                   حال هجران تو چه دانی که چه مشکل حالی است

 

Māham in hafte borūn raft o be ċešmam sāli āst Hāle heğran to ċe dāni ke ċe moškel hāli āst?! Māh:

I. Mjesec

II. mjesec

III. Lice ljepotice, lice voljene

Ukoliko bismo ovaj distih preveli s uvažavanjem drugoga značenja riječi u kojoj se krije simulacija, došli bismo do saznanja da je pjesnik zaljubljen u Mjesec, a što bi nas dovelo do zaključka da je teško bolovao od ljubavnih jada, jer se drugovanje s Mjesecom u perzijskoj književnosti povezuje s mentalnim poremećajem uzrokovanim neuzvraćenom ljubavlju. No, ova metafora se u isto vrijeme može smatrati i simulacijom, jer povezanost imenice mah (mjesec) s imenicama hafte (sedmica) i sal (godina) naglašava mogućnost tumačenja distiha i na temelju izvornog značenja riječi, odnosno tumačenja imenice mah u značenju Mjeseca kao nebeskog tijela. Naravno, uvažit ćemo metaforičko značenje imenice mah, a vezu s imenicama hafte i sal protumačiti kao dokaz da je u ovom distihu riječ o proporcionalnoj simulaciji.20 Prema tome, prijevod citiranog distiha glasi:

Sedam dana nema Drage – za mene je k’o godina, Odvojenost znaš li šta je – tuga je to neprebolna!21

[7]Proporcionalna simulacija je do vrhunca stigla u Hafizovim i Sa’dijevim22 gazelima, dok je u Qaanijevoj23 poeziji već poprimila obilježja predvidljivosti. Zahvaljujući Hafizovoj posvećenosti ovoj umjetničkoj finesi, simulacija je prerasla u jednu od karakteristika iračkog stila u perzijskoj poeziji. No, malo je znano da se ovom vrstom simulacije ponajviše ističe jedan, ponekada i neopravdano zaboravljeni, pjesnik Kemal al-Din Khodžandi24 u čijim gazelima pronalazimo neke od najuspjelijih primjera proporcionalne simulacije:

 

چشم غمدیده ما را نگرانی به شماست                                                           قامتت شاهد عدل است که می گویم راست

 

Ċešme ġamdīdey-e mā rā negarāni be šomāst Qāmatat šahed-e ‘adl āst ke mīgūyam rāst. Negarani:

I. Zagledanost

II. Zabrinutost Rast:

I. Istina, suprotno od laži

II. Uspravno

III. Pravo, odlučno, bez ustručavanja Prvo značenje citiranog distiha glasi:Moje26rastuženo oko zagledano je u tebe,

Tvoj stas je svjedok pravde i da istinu ja zborim.

Međutim, uzmemo li u obzir drugo značenje riječinegaranii treće značenje riječirast,dobit ćemo slijedeći prijevod:

Naše oko rastuženo zabrinuto vas pogleda, Stas ti je dokaz pravde, bez ustručavanja velim.

Modžtaba Mehdi27 navodi vrlo interesantan primjer proporcionalne simulacije u Sa’dijevoj poeziji:

 

 

 

یکی را حکایت کنند از ملوک                                                                           که بیماری رشته کردش چو دوک

 

Yekī rā hekāyat konand āz moluk Rešte:	ke bīmarīye rešte kardeš ċu dūk.

I. Konac

II. Bolest sušica

U citiranom distihureshte,svojim prvim značenjem, u srodnosti je i proporciji s leksemomduk(vreteno). Međutim, Sa’di, ipak, isuviše jasno, pređašnjom leksemombimari(bolest), na koju je neophodno dodati genitivnu vezu uz harf „ “یkao posrednika koju iziskuje pjesnički metar, pokazuje da je leksemureshteupotrijebio u njenom drugom značenju. Prema tome, distih je moguće protumačiti na slijedeći način:

O jednom od kraljeva pripovijedaju da ga bolest savi kao konac vreteno.

No, u ovom slučaju bismo leksemubimarimorali čitati bez genitivne veze, pa bi tada metar distiha pretrpio nedostatak kojeg ne bismo mogli pravdati pjesničkom metričkom slobodom. Uzevši to u obzir, ostaje nam da potražimo drugo, skriveno značenje leksemereshte,koje u ovom slučaju tvori sasvim novo značenje drugog stiha:

O jednom od kraljeva pripovijedaju da ga bolest sušica savi k’o vreteno.

Dokaz da je Sa’di u citiranom distihu posegao za proporcionalnom simulacijom pronalazimo u srodnosti leksemareshte(konac) iduk(vreteno).

Treba napomenuti da je proporcionalnu simulaciju moguće prepoznati i shvatiti da se iza simulacijske lekseme krije drugo značenje, upravo zahvaljujući prisustvu jedne ili više srodnih leksema, jer je osnovni cilj simulacije u klasičnoj perzijskoj poeziji skrivanje značenja koje pjesnik iznosi u prezentiranom distihu.

2. Poziciona i opoziciona simulacija (iham-e tabaq va tazad) podrazumijeva postojanje jedne riječi s dva značenja, od kojih je jedno u potpunom skladu sa svim dijelovima stiha, dok je njeno dalje i skrivenije u značenjskoj suprotnosti i antonimiji s barem jednim dijelom, odnosno barem jednom leksemom u distihu. Ova vrsta simulacije u perzijskoj poeziji razlikuje se od ostalih vrsta po tome što ostale funkcioniraju na nivou stiha, dok ova vrsta prelazi granice stiha i dolazi u direktnu vezu sa svim dijelovima distiha.

 

گر چو فرهادم به تلخی جان برآید باک نیست                                                بس حکایتهای شیرین باز می ماند ز من

 

27Moğtaba, Mehdi; Bedi'e nou, Soxan, I, Tehran: 1380. str. 98.

Gar ċu Farhādam be talxī jān bar āyad bāk nīst, Bas hekāyathāye širin bāz mīmānad ze man. Širin:

I. Farhadova voljena

II. Slatko

Riječ iza koje se krije simulacija može biti prevedena u oba značenja, bez bojazni da će biti suočena sa slabošću u transakciji misli. Prvi prijevod bi glasio:

Ako mi kao Farhadu gorko izađe duša, straha nije, Mnogo priča Širininih iza mene će da ostane.

U drugom prijevodu drugi stih poprima drugačije značenje:

Ako mi kao Farhadu gorko izađe duša, straha nije, Mnogo priča slatkih iza mene će da ostane.

U ovom distihu se pojavljuje poziciona i opoziciona simulacija, jer je leksemashirinu potpunom skladu s Farhadom, Farhadovom smrću i pričama koje su opstale da nas podsjećaju na njihovu ljubav, dok je u suprotnosti s leksemomtalkhi(gorčina), koja se nalazi u prvom stihu citiranog distiha.

Ovom vrstom simulacije posebno se ističu Sa’di, Sanayi28 i Hafiz. U Hafizovom Divanu pronalazimo još jedan vrlo uspješan i nadasve poučan primjer ove umjetničke finese:

 

خاطربه دست تفرقه دادن نه زیرکیست                                                               مجموعه ای بخواه، صراحی بیار هم

 

Xāter be dast-e tafraqe dādan ne zīrekīst Mağmuei bexah, sorāhi bīyār

ham. Mağmue:

I. Lađa

II. Skup, društvo, mjesto druženja III. Velika gozbena tablja

IV. Zbornik

V. Vrsta velikog vinskog vrča

Prevedemo li ovaj distih, uvažavajući drugo značenje simulacije, dobit ćemo slijedeće značenje:

Misli neslozi prepustiti to uopće mudro nije, Skup ti sad potraži, ponesi čokanj da se pije.

Međutim, distih će logično značenje pronaći i u prijevodu koji uključuje treće značenje:

Misli neslozi prepustiti to uopće mudro nije, Tablju s pićem ti potraži, ponesi čokanj da se pije.

Peto značenje nam donosi isto tako u cijelosti opravdano tumačenje citiranog distiha:

Misli neslozi prepustiti to uopće mudro nije, Vrč ti veliki pohtij, i čokanj ponesi da se pije.

Leksema koja u sebi nosi troslojnu simulaciju u skladu je sa svim ostalim dijelovima citiranog stiha, osim u slučaju prvog prijevoda, u kojem imamo razilaženje leksematafraqe(nesloga) imajmue(skup, sloga).

4.) Očita ili eksplicitna simulacija (iham-e mubayyane, aškar29) spada u red najfrekventnijih u klasičnoj perzijskoj poeziji. Ova vrsta simulacije, kao što joj i sam naziv kaže, očigledna je, a samim tim i razumljiva, te za čitaoce i najprihvatljivija, jer ne iziskuje velike napore da bi bila shvaćena. Ona, pored simulativne, sadrži bar jednu leksemu ili kovanicu, odnosno jedno od semantičkih obilježja relevantnih za dalje značenje te lekseme. Ponajljepši primjer ove vrste simulacije pronalazimo u Sa’dijevom stihu:

 

 

به راستی که نه همبازی تو بودم من                                                          تو شوخ دیده مگس بین که میکند بازی

 

Be rāstī ke ne hambāzīye to būdam man, To šux dide magas bīn ke mikonad bāzi. Bāzi:

I. Igra

II. Sokol

Sa’di u drugom stihu, leksemommagas(muha) čitaoca priprema za stizanje do ispravnog značenja lekseme bazi, a to je drugo značenje ove simulacijske lekseme.

Uistinu ja sa tobom u igri istoj ne bijah, Ti ljepojko muhu vidi kako se sokoli.

5.) Proširena simulacija (iham-e muraššahe, parvarde30), pored simulacijske lekseme, sadrži bar još jedno semantičko obilježje, relevantno za bliže značenje, čime se intenzitet skrivenog značenja dodatno prikriva. Ova vrsta simulacije se može smatrati i teško prepoznatljivom, jer razum, pored tako intenzivno izraženog bližeg značenja, jednostavno teško dolazi u priliku da potraži i skriveno značenje. Nekada je ova vrsta simulacije korištena ne za uljepšavanje stiha, nego za prenošenje poruka, namijenjenih užem krugu poznavalaca i poezije i društvenih i religijskih pojava. Primjer pronalazimo kod Nezamija31:

 

[8]شاه از آن گور بر نبانت ستور                                                                                  که توان تافتن عنان از گور

 

Šāh az ān gūr bar nebānat sotūr, Ke tavān tāftan ʻenan az gur.

Gūr:

I. Zebra (gurxar)

II. Grob, grobnica

III. Pustinja, poljana

U prvom stihu leksemagur, uz značenje poljane, u sebi ne nosi drugo značenje, te je zbog toga i ne možemo smatrati simulacijskom leksemom. U drugom stihu se pojavljuje s dva značenja. Iako se, zbog infinitiva taftan (jezditi) i lekseme ‘enan (uzde) nameće bliže značenje (zebra), ipak će nas kontekst distiha dovesti do sasma drugačijeg, daljeg, značenja grob ili grobnica:

Kralj s one poljane jahalice otjerati neće, Kako bi iz grobnice mogao užariti uzde?

6.) Nakićena simulacija (iham-e movaššah) je vrsta u kojoj leksema iza koje se krije dvostruko ili višestruko značenje sa svakim od mogućih značenja uspostavlja vezu s istovjetnim brojem semantičkih obilježja u stihu. Ova vrsta simulacije interesantna je i zbog toga što čitaoca dovodi u situaciju da ne može tako jednostavno odrediti koje značenje je pjesnik imao u vidu, kada je spjevao neki stih, što ga odvodi u dodatno razmišljanje o značenju pročitanog

.

رفت برون مدعی از کوی تو                                                                                   چشم بدی دور شد از روی تو

 

Raft borūn modeʻi āz kūye to ċašm-e badī dūr šod az rūy-e to.

Chashme badi: S obzirom na sadržaj prvog stiha, najprije se može zaključiti da se ova sintagma odnosi na hvalisavca (mode’i), koji je pjesniku konkurencija u borbi za ljubav voljene i u tom slučaju bi prijevod distiha glasio:

Izađe iz tvog naselja taj hvalisavac loše oko udalji se od tvojega lica.

Međutim, ukoliko uvažimo općepoznato značenje citirane sintagme (urok), tada stižemo do slijedećeg značenja:

Izađe iz tvog naselja taj hvalisavac urok oko udalji se od tvojega lica.

70 Beharistan ▪ Časopis za iranistiku i islamsku kulturu Beharistan ▪ proljeće ljeto 2011. br. 15 71

7.) Inicijativna simulacija (iham-e tabador, tadae’i)32 je vrsta simulacije u kojoj se pojavljuju lekseme čija fonetska sličnost s nekom drugom leksemom može ljubitelja poezije dovesti u nedoumicu. U ovoj vrsti simulacije nailazimo na mogućnost da sasma druga leksema preuzme inicijativu od one koju je u svojoj pjesmi upotrijebio pjesnik i da se nametne kao pojava koja diktira značenje stiha. Treba napomenuti da je ova vrsta dvosmislenosti u perzijskoj poeziji moguća samo u slučajevima usmene prezentacije stiha, u kojem se nalaze takve lekseme ili pjesnikovog nepoznavanja perzijske ortografije.

 

آن پیک نامور که رسید از دیار دوست                                                       آورد حرز جان ز خط مشکبار دوست

 

An peyk-e nāmvar ke resīd āz dīyāre dūst Avard herz-e ğān ze xat-e moškbāre dūst.

U prvom stihu nailazimo na atributnamvar(poznati, glasoviti) kojega se, u usmenoj predaji, može zamijeniti s kovanicomname avar(pismonoša). Mogućnost zamjene postaje izglednija kada se u obzir uzme leksemapeyk(glasnik, glasonoša), koju spomenuti atribut opisuje. U prvom značenju bi prijevod citiranog distiha glasio:

Onaj glasnik glasoviti što dođe iz zavičaja prijatelja, Donese zapis duše s mošusnim rukopisom prijatelja.

U drugom značenju bi prijevod ovog distiha bio djelimično drugačiji, jer bismo glasnika morali doživjeti kao kurira, specijaliziranog za nošenje pisama, odnosno pismonošu:

Onaj pismonoša što pisma nosi, dođe iz zavičaja Prijatelja, Donese zapis duše s mošusnim rukopisom prijatelja.

U prijevodu drugog stiha ovog distiha nailazimo na značajno saznanje, a to je da dvosmislenost svojstvenu orijentalnim književnostima nije teško utkati i u poeziju pisanu na bosanskom jeziku, jer riječ zapis u ovom slučaju može biti tumačena dvojako (zapis kao bilješka i zapis kao dova za izlječenje).

8.) Apstrahirana simulacija (iham-e moğarrad, pīrāste33) je vrsta simulacije čije drugo značenje u stihu ne otkriva niti jedno semantičko obilježje. Ova vrsta simulacije je nazvana apstraktnom ili apstrahiranom, stoga što je oslobođena i lišena bilo kakvih smjernica koje vode njenom značenju, ali i od smjernica i pokazatelja koji bi, po otkriću skrivenog značenja, potvrdili koje od dva značenja je ispravno i koje predstavlja izvornu pjesnikovu misao.34 Međutim, u stručnoj literaturi bilježimo i drugo mišljenje koje zagovara većina, a koje sadrži i blago ublažavanje ove definicije, pa se apstraktnom

[9]simulacijom smatra i ona na čije skriveno značenje ukazuje najmanje jedan član stiha.35 U Sa’dijevom Bustanu nalazimo reprezentativan primjer ove vrste simulacije:

 

بهخردهتوانآتشافروختن                                                                                                  پسآنگهدرختکهنسوختن

 

Be xorde tavān āteš afrūxtan Xorde:

pas angāh deraxt-e kohan sūxtan.

I. Sitniš

II. Vatra, iskra

Prijevod koji uključuje prvo značenje riječikhordeu potpunosti je logičan i bez ikakvog je nedostatka, te stoga čitalac i ne osjeća potrebu da traga za drugim značenjem. Dakle, čitalac ovakve simulacije izrazito teško prepoznaje. Međutim, kompetentan poznavatelj perzijske klasične poezije će u citiranom distihu prepoznati tragove postojanja drugog značenja u leksemikhorde, jer je prateatesh(vatra),afrukhtan(rasplamsati) isukhtan(sagoriti). Prijevod koji uključuje prvo značenje leksemekhordeglasi:

Sitnišem se može vatra raspaliti	potom staro drvo može goriti.
Drugo značenje prvog stiha u ovom distihu malo je drugačije, kao što je drugačija i poruka cjelokupnog distiha u odnosu na prvi prijevod:
Iskrom se može vatra raspaliti	potom staro drvo na njoj spaliti.

Poruka koju u sebi nosi prvi prijevod glasi: Sitnim drvećem, triješćem, moguće je zapaliti vatru koja će se rasplamsati i biti u stanju da sagori i neko veliko drvo. Ovaj zaključak je općepoznat i postavlja se pitanje zbog čega bi mu Sa’di posvećivao toliko pažnje, da ga uvrsti u svoj Bustan? Upravo ovo pitanje će nam indirektno pokazati da u tom distihu mora postojati još jedno, znatno kompleksnije, značenje, s mnogo mudrijom porukom. Poruka koju u sebi nosi drugi prijevod može imati višestruko značenje:

a) Čak i najsitniji grijeh može u čovjekovoj nutrini raspaliti vatru, koja je u stanju spržiti čak i najstarijeg i najiskusnijeg.

b) Neke pojave ne bi trebalo zanemarivati, sudeći prema njihovoj veličini, jer mogu uzrokovati procese ogromnih razmjera.

c) Ono što je negativno, negativno je u bilo kojoj mjeri...

9.) Potencijalna simulacija (iham-e mohayya) je leksema koja u prezentiranom stihu nije spremna ponijeti skriveno značenje, ali joj čitalac, uz manje korekcije u tumačenju distiha, omogućava status simulacije. Ovu umjetničku finesu je izrazito teško prepoznati, jer je tvori formula ponuđenog teksta i čitaočevog doživljaja pročitanog.

 

ز تیرت گر نمردم بر دلت آمد گران از من                                                    ندانستم اگر کردم گناهی بگذران از من

 

Ze tīrat gar nemordam bar delat āmad geran āz man, Nedānestam āgar kardam gonāhi bogzarān āz man. Bogzarān:

I. Oprosti

II. Prođi

Prijevod ovog distiha glasi:

Ako od tvoje strijele ne umrijeh, jer se ti smilova meni, Ne znadoh ako grijeh počinih, pa te molim oprosti meni.

Čitalac u ovom distihu može prepoznati vezu između leksematir(strijela) ibogzaran(prođi), težeći da dobije značenje koje sadržava molbu da „strijela proleti pored subjekta ovog distiha“.

10.) Translativna simulacija (iham-e tarjeme)36 nastaje upotrebom riječi koja ima značenje u drugom jeziku, a koji je s brojnim riječima prisutan i u jeziku na kojem nastaje stih s translativnom simulacijom. Ova simulacija u perzijskoj poeziji je prisutna u formi pjesnikovog poigravanja s arapskim riječima, koje imaju i svoje perzijsko značenje. Interesantan primjer pronalazimo u Hafizovom Divanu:

 

ماهم این هفته برون رفت و به چشمم سالی است                                   حال هجران تو چه دانی که چه مشکل حالی اس

 

Māham īn hafte borūn raft o be ċešmam sāli āst Hāle heğran to ċe dānī ke ċe moškel hāli āst?!

U ovom Hafizovom distihu, koji je obrađen u okviru proporcionalne simulacije, koja se krije iza leksememah, nalazi se još jedna simulacija, koja može u cijelosti izmijeniti značenje cjelokupnog distiha. Riječ je o translativnoj simulaciji, koja se krije iza riječishahr. Ova riječ u perzijskom jeziku znači „grad“, a u arapskom tridesetodnevni ili jednomjesečni period. Ukoliko uspijemo otkriti translativnu simulaciju u ovom distihu, pred nama će se otvoriti predivno značenje, koje u cijelosti odražava stanje zaljubljenog. U ovom slučaju prijevod citiranog distiha glasi:

Ove hefte mjesec moj završi se, a meni je k’o godina, Odvojenost znaš li šta je – tuga je to neprebolna!

Kada se Mjesec u cijelosti zamrači, to u lunarnom kalendaru znači da je tridesetodnevni kalendarski mjesec došao do svoga kraja, a pojava mlađaka

36Gorkāni, Mohammad Hoseīn, 'Ibdā' al Balāġa, Tehran: 1328., str. 123.

Dāiret al mā'aref-e bozorg-e eslāmi (Enciklopediae Islamica), X , digitalno izdanje, broj članka 4229.

označava početak novog kalendarskog mjeseca. Pun Mjesec, naprimjer, označava polovinu kalendarskog mjeseca i tada je najljepši. S obzirom na ovo pojašnjenje, pjesnik želi reći da se njegova voljena sakrila od njega, odnosno da je otišla od njega, pa on zbog toga tuguje.

Uporedimo li razliku u prijevodu s prijevodom u kojem smo uvažili samo proporcionalnu simulaciju, shvatit ćemo istinsku važnost poznavanja svih vrsta simulacije u klasičnoj perzijskoj poeziji, a ne samo njenih najpopularnijih vrsta.

11.) Kopulativna simulacija (iham-e vasl) je jedna od nadiskutabilnijih vrsta u perzijskoj poeziji, jer spada u red figura kojima se pjesnici koriste kako bi „dokazali“ svoj pjesnički talent, te su prinuđeni posezati za simulacijama čak i iznošenjem samo njima jasnih težnji. Ova vrsta simulacije prepoznatljiva je po tome što lekseme iza kojih se krije moraju biti navedene u neuobičajenoj morfološkoj formi. Jedini pokazatelj njenog postojanja u nekom distihu je metrički sklad samog distiha koji, u slučaju čitanja lekseme iza koje se krije simulacija u njenoj ustaljenoj fonetskoj formi, biva poremećen do mjere neprihvatljivosti. Ova vrsta simulacije najprisutnija je među pjesnicima avganistanskog i tadžikistanskog podneblja, zbog toga što im u prvom slučaju pogoduju dijalekatske razlike između perzijskog jezika u Iranu i Avganistanu, a u drugom slučaju i dijalekatske razlike i ćirilica, kao zvanično pismo u Tadžikistanu.

 

 

Tri metričke nedoumice, koje se nalaze u leksemamamağnun,leylīi‘Isā,koje čitaoca, da bi dokučio značenja, navode na razmišljanje i traganje, Abbāspour tretira kao simulaciju.38

Osim spomenutih podjela simulacije u perzijskoj poeziji, postoje i druge podjele. Redžai39 dvosmislenost ili višesmislenost dijeli na apstraktnu

 (mojarrad, piraste), proširenu (muraššahe, parvarde) i eksplicitnu (mobayyane)40, s tim što pozicionu (tabaq) i opozicionu (tazad)41 simulaciju navodi i analizira odvojeno.

U arapskoj književnosti je najprisutnija podjela na četiri vrste simulacije. Tu podjelu prihvataju i mnogi iranski retoričari, a ona obuhvata slijedeće vrste ambigviteta, odnosno simulacije: eksplicitnu ili očitu (mobayyane), apstraktnu ili puku (mojarrade), proširenu (moraššahe) i potencijalnu ili prilagođenu (muhayya).42

Anushe spominje još i akcentiranu (ta’kid) i obratnu (‘aks)43, a Mohammad Rastgu44 i usputnu (eshari) i izjednačenu (tasavi) simulaciju, u kojoj obje simulacijske lekseme imaju jednak intenzitet nejasnoće.

 

 

 

 

Zaključak

 

Perzijska poezija u svojim slojevima prenosi brojne poruke i misli, koje nekada nisu namijenjene svima, nego samo određenoj grupi čitalaca, koji su dovoljno obrazovani, duhovno prosvijetljeni i znanstveno temeljiti da te poruke shvate i podvrgnu analizi. Nekada su one bile smatrane i štetnima, pa su pjesnici bili primorani da posežu za retoričkim figurama da bi ih prikrili. Jedna od tih figura je i simulacija, koja se tvori korištenjem simulacijske lekseme s dva ili više značenja, s tim što pjesnik teži čitaocu prenijeti poruku koja u sebi nosi dalje i teže shvatljivo značenje.

Retoričari su tokom više stoljeća aktivnog analiziranja simulacije ponudili nekoliko njenih definicija, kao i nekoliko podjela. Dok se jedni ograničavaju na podjelu simulacije u dva tipa (zamjetni i nezamjetni), tri ili četiri vrste, mnogo je više onih koji zagovaraju temeljitiju podjelu vrsta simulacije, koja bi dala jasna i detaljna pojašnjenja svake od spomenutih vrsta, te tako čitaocu pomogla da lakše shvati značenje brojnih perzijskih stihova koji u sebi nose lekseme s dva ili više značenja.

Simulacija je retorička figura koja najjasnije odražava ljepotu i bogatstvo perzijske, ali i arapske poezije. Ona isto tako svjedoči i raskošni talent pjesnika, koji su njome ukrašavali i bogatili svoje stihove. Međutim, poznavanje ove figure i njenih osnovnih pravila dovodi nas i do zaključka da je čitaocima, koji poeziju perzijskih i arapskih klasika čitaju u prijevodu, mnogo teže

[10]spoznati bogatstvo te poezije nego li onima koji je imaju priliku čitati u izvornom jeziku.

Osim toga, bosanskohercegovačka stručna javnost se već odavno nalazi pred izazovom suštinske valorizacije naše književne baštine na orijentalnim jezicima. U tome ponajveći doprinos daju mladi stručnjaci, kojima će ovakav pregled simulacije u perzijskoj klasičnoj poeziji pomoći da temeljitije sagledaju književnu baštinu na perzijskom jeziku i da je ispravno valoriziraju. Naravno, u tome će se pojavljivati kompleksne situacije, koje će, zarad uspješnijeg prezentiranja misli i dočaravanja pjesničkog dara nemalog broja Bosanaca i Hercegovaca, koji su pjevali na perzijskom jeziku, iziskivati i dodatno tumačenje simulacije u prevedenim stihovima.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Literatura

 

1. Akkavi, In’am Favval, Al Mu’ağim al Mufasel fi ‘Ulūm al-Balāġa (Al Bedi’

va-l beyān va-l ma’āni), Beyrut: Dar al Kutub al ‘Ilmiye, 1996.

2. Ali al-Garīm i Mustafa Amīn, Balāġat al Vadhiha (Al Beyan, al Ma’ani, al

Bedi’), Dar al Ma’aref (bez godine izdanja).

3. Anūše, Hasan,Farhangnāmeye adabīye fārsī (Gozīdeye estelāhāt va mazāmin

va mouzu’āt-e adab-e fārsī), Dānešnāmeye adab-e fārsī, II, 2. Izdanje,

Tehran: 1381.

4. Dāīret al ma’āref-e bozorg-e eslāmi (Enciklopediae Islamica), X, digitalno

izdanje, broj članka 4229.

5. Darabi, Siyamak; Arayehaye adabi; Lahijan: Nik Negar, 1381.

6. Dāvari, Negār, Delālat-e ċandgane, ebhām va īhām dar zebān va adabīyāt-e

fārsī, Nāmeye farhangestān, 2. godina, br. 4., Tehran: 1373., str. 3455-.

7. Golī, Ahmad, Balāġat-e fārsī, Tabrīz: Aydīn, 1387.

8. Gorkānī, Mohammad Hoseīn, ‘Ibdā’ al Balāġa, Tehran: 1328.

9. Habib Abadi, Farzad Ziayi, Ihame tanasob dar še’r’e Hāfez, Ketāb-e māh-e

adabīyāt va felsefe, Tehran: Xordād, 1382., str. 6471-.

10. Hāfez, Šams al-Dīn Mohammad, Dīvān-e Hāfez, Xālīl Xatīb Rahbar,Tehran:

Safi Alishah, 1378.

11. Hafiz Širazi, Divan, preveo Bećir Džaka, Sarajevo: IBN SINA, 2009.

12. Homāyī, Ğalāl al-Dīn, Fonūn-e balāġat va sanāʻat-e adabī, 13. Izdanje,

Qom: Setāre, 1376

13. Huseini, Seyyid Mohammad, Talmīh va īhām dar še’r-e Kemal-e Xoğandī,

Zabān va adab, br.5, Tehran: Jesen, 1377. (Noormagas, 6586-.)

76 Beharistan ▪ Časopis za iranistiku i islamsku kulturu Beharistan ▪ proljeće ljeto 2011. br. 15 77

Elvir MUSIĆ SIMULACIJA U KLASIčNOJ PERzIJSKOJ POEzIJI

14. Jan Rypka i drugi, Tārīx-e adabīyāt-e Irān, preveo ‘Isa Šahābi, Tehran:

‘Elmi-Farhangi, 1381.

15. Jurjānī, ʻAbd al-Qāhir ibn ʻAbd al-Raḥmān, Asrār al-balāgha, priredio

Mahmud Muhammad Šakir, Ğedde: Dār al Medeni (bez godine izdanja).

16. Kazzazi, Mir Jelal al-Din, Bedi’ (Zībašenāsīye soxan-e fārsī), 3. Izdanje,

Tehran: Ketabe Mad, 1373.

17. Karahalilović, Namir, Prilog rješenju problema transkripcije za perzijski

jezik,Prilozi za orijentalnu filologiju, LIV, Sarajevo: OIS, 2004. str. 199-

213.

18. Kermānī, ‘Emād Faqīh, Dīvan, priredio Rokn al-Dīn Homāyūn Farox,

Tehran: ‘Elmi, 1348.

19. Xoramšahī, Behā’ al-Dīn, Koliyāt/e Sa’dī, Tehran: Nahid, 1375.

20. Madani, Ali Xān, Anwār al Rabi’ fī Anvā’ al Bedī’, uredio Šakir Hādi Šukr,

Nağaf: 1969.

21. Māzandarānī, Mohammad-Hādi, Anvār al Belāġe, uredio Mohammad-Ali

Gholaminejad, Tehran: 1997.

22. Mohammadi, Mohammad Husein, Balāġat, Tehran: Zavvār, 1387.

23. Moğtabā, Mehdi; Bedī’e nou, Soxan, I, Tehran: 1380. str. 98.

24. Mortazavi, Manūċehr, Ihām ya xasīseye āslīye sabk-e Hāfez, Našrīeye

Dāneškadeye adabīyāte Tabrīz, godina 11., br. 3, str. 485501-.

25. Rāstgū, Mohammad, Ihām dar še’r-e fārsī, Ma’āref, VIII/1, farvardīn – tīr

1370. str. 3783-.

26. Reğaī, Mohammad Xalīl, Ma’ālim al-Balāġe dar ‘elm-e ma’āni va beyān va

badī’, 5. Izdanje, Širaz: Entešārāt-e Dānešgāh-e Šīraz, 1379.

27. Šemisā, Sīrūs, Negāhī tāze be bedī’, Tehran: 1368.

28. Tarikhe Iran az eslam ta Selajeke, Selseleye tahqīqat-e īrānŠenāsīye

dānešgāh-e Kembrīğ, Tehran: Amīr Kabīr, 1363.

29. Zū-l Rīyaseteyn, Mohammad, Farhang-e važehāye īhāmī dar ašār-e Hāfez,

Tehran: Farzan, 1379.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Summary Simulation in classical Persian poetry

Thanks to its essential morals and the teachings which it promotes, Persian poetry is one of the world’s most extensively read poetries. In the past few years, numerous classical works of Persian poetry have been translated into Bosnian, as well as other South Slavic languages, and the translations have been gladly accepted by the admirers of written works and refined thought. However, the process of translation has

significantly disregarded the characteristics, which make Persian poetry richer than any other available translation. Among other stylistic and rhetorical devices that are typical only for Persian and Arabic poetry, simulation has a special place.

The author of the article is trying to present simulation, or ambiguity, in classical Persian poetry, to evoke imagination of Persian poets and to show actual classification of this device to readers. Each of the mentioned types of simulation is defined and explained as well as suitably exemplified.

Key words: simulation, ambiguity, poetry, rhetoric

دکتر الویر موسیچ: ایهام در شعر کلاسیک فارسی

78 Beharistan ▪ Časopis za iranistiku i islamsku kulturu Beharistan ▪ proljeće ljeto 2011. br. 15 79