Kutak neopisive ljepote džamije Džame u Isfahanu

U cijelom svijetu rijetko se može naći historijski spomenik koji u sebi objedinjuje različite stilove arhitekture jedne zemlje. Ipak, „Džamija Džame u Isfahanu“, poznata i kao „Stara džamija“ ili „Petkom džamija“, jedno je od najboljih primjera iranske arhitekture u više različitih epoha. Ovo vrijedno zdanje, koje je upisano na UNESCO-vu listu svjetske baštine, može se smatrati pravom riznicom islamsko-iranske arhitekture. Nesumnjivo, posjeta ovakvom jedinstvenom djelu za ljubitelje arhitekture predstavlja veliko uzbuđenje, a za poštovaoce historijskih spomenika nezaboravno iskustvo.

Historijat Džamije Džame u Isfahanu

Historičari vjeruju da se ovo područje prije nastanka grada Isfahana nazivalo Sepahan. Sepahan je bio skup malih sela uz rijeku Zajenderud. Jezgro džamije nastalo je oko 777. godine (156. hidžretske) u selu Javan, koje se nalazilo u središtu tih sela. U to vrijeme, jedan odvojak rijeke Zajenderud prolazio je kroz dvorište džamije, no kasnije je zatrpan ispod kamenog pločnika i danas mu nema traga.

Godine 846. (226. hidžretske), abasidski halifa Mu‘tasim naredio je rušenje prvobitne građevine i izgradnju nove džamije. Tako je podignuta džamija sa stubovima i drvenim krovom, od koje i danas postoje dijelovi. U tom periodu formirana je i biblioteka sa knjigama prikupljenim iz raznih islamskih zemalja. Nakon slabljenja Abasida, i Isfahan je zapao u nemire, sve dok vlast nisu preuzeli Bujevci 945. godine. Najvažniji razvoj džamije u tom periodu bio je rast njene biblioteke, za koju neki historičari navode da je brojala i do 170.000 knjiga.

Najveće promjene desile su se u doba Seldžuka (1037–1194), kada je Isfahan u dijelovima tog razdoblja bio prijestolnica Irana. U tom vremenu arhitekti su se udaljili od arapske tradicije gradnje i uveli četveroejvanski stil, koji je postao nova škola gradnje. Kasnije, 1121. godine (515. hidžretske), džamija je zahvaćena velikim požarom u kojem je nestala vrijedna biblioteka. Na sjeveroistoku džamije nalazi se natpis koji svjedoči o tom događaju. U godinama poslije izvršeni su radovi na obnovi.

U doba Ilhanida (1256–1356), nakon mongolske invazije, Isfahanu se ponovo posvećuje pažnja, a u zapadnom dijelu džamije izgrađen je mihrab, koji i danas postoji i u kojem se mogu vidjeti najljepši primjeri štukatura i kaligrafije. U narednim periodima promjene su bile uglavnom dekorativne i vezane uz ojačavanje strukture.

Džamija Džame bila je glavno središte urbanog razvoja Isfahana i u svakoj epohi dobijala je nove dijelove. Zato je nemoguće pripisati je samo jednom vremenu.

Stari dio džamije

Arheološka iskopavanja otkrila su tragove i prijeislamskog doba, poput stuba sa sasanidskim ornamentima. Stručnjaci vjeruju da se na tom mjestu ranije nalazio vatromoljski hram (atashkadeh), a da je džamija kasnije sagrađena na njegovim temeljima.

Arhitektura i struktura

Džamija zauzima površinu od 1040 m², dok glavno dvorište mjeri 60 × 70 m. U njenoj gradnji prepoznatljiva je upotreba kružnih oblika, iako su stubovi četvrtastog presjeka. Džamija ima više kupola, a najpoznatije su Nizam al-Mulkova kupola na jugu i Tadž al-Mulkova kupola na sjeveru. Obje su sagrađene u seldžučkom periodu, od opeke i maltera, ali se razlikuju po obliku i ornamentici. Tadž al-Mulkova kupola, iako manja, ističe se izuzetnom geometrijskom dekoracijom.

Četiri ejvana i dekoracija

U džamiji postoje četiri ejvana, svi podignuti u seldžučkom periodu:

Južni ejvan (Sahib ejvan): dimenzija 13,5 × 13,8 m, sa dvama minaretima od 35 m, vjerovatno iz safavidskog doba.

Sjeverni ejvan (Derviš ejvan): dimenzija 21,6 × 9 m, na kojem se osim Tadž al-Mulkove nalazi i kupola Husrevije iz safavidskog doba.

Zapadni ejvan (Usta ejvan): gotovo kvadratnog oblika (12 m), s brojnim natpisima, mihrabom Oljaituom i starim molitvenim prostorom.

Istočni ejvan (Šagird ejvan): sličnih dimenzija zapadnom, sa dva molitvena prostora, mihrabom, raskošnom sobom za visoke goste i jednom medresom.

Kada je riječ o ukrašavanju, keramička dekoracija (kaši-keramika) džamije spada među najljepše u svijetu.

Lokacija i značaj

Džamija se nalazi u Kvartu Qiyam, na ulici Madžlisi, na kraju Velikog bazara. Ranije se u džamiju ulazilo direktno iz bazara, no taj ulaz je danas zatvoren radi zaštite građevine. U njenom sjeverozapadnom uglu nalazi se mauzolej u kojem su sahranjeni poznati islamski učenjaci Muhammad Taqi Madžlisi i Muhammad Baqir Madžlisi, zajedno sa još nekolicinom znamenitih ljudi.

Nacionalna i svjetska registracija

Džamija je 1932. godine upisana među prva nacionalna dobra Irana, a 2012. godine uvrštena na listu svjetske baštine UNESCO-a.