Hamam Jolfa, historijska građevina za pružanje usluga trgovačkim karavanima

Povoljan geografski položaj učinio je „Jolfu“ jednim od najvažnijih gradova pokrajine Istočni Azerbejdžan. Jolfa se nalazi na granici Irana s Azerbejdžanom i Armenijom, i upravo zbog toga trgovinske i tranzitne aktivnosti kroz ovaj okrug imaju veliki značaj. Također, iranska željeznica u Jolfi povezuje Iran s Kavkazom i Srednjom Azijom. Osnivanje Slobodne privredno-industrijske zone Aras, koja se sastoji od sedam odvojenih cjelina, a čiji je centar upravo Jolfa, dodatno je povećalo ekonomski značaj ovog grada. Ipak, ova važnost nije ograničena samo na savremeno doba – tokom stotina godina Jolfa je bila jedno od važnih vjerskih, ekonomskih i kulturnih središta regije. Brojni historijski spomenici u cijelom okrugu svjedoče o tome. Među njima se posebno ističu karavansaraj Khvadže-Nazar, Crkva pastira i Crkva Svetog Stepanosa, koji su upisani na UNESCO-ovu listu svjetske baštine. Ipak, ni ostali historijski spomenici ovog područja nisu ništa manje značajni i privlačni. Među njima je i hamam Jolfa, poznat i kao „Historijski hamam Jolfa“, čija se starost, iako bez pouzdanih pisanih dokaza, procjenjuje na više od 150 godina.

Historija i osobine hamama Jolfa

Preporuka islama na čistoću bila je jedan od razloga da se tokom stoljeća u iranskim gradovima grade i razvijaju hamami (javna kupatila). Teškoće u obezbjeđivanju vode i goriva uslovljavale su da se arhitektura hamama gradi po posebnim pravilima, s ciljem maksimalne uštede i iskorištavanja resursa. Hamami su u osnovi bili mjesta za higijenu, ali imali su i društvenu i kulturnu ulogu. U mnogim gradovima hamam je bio prostor za druženje i okupljanje, a ponekad su se u njima odvijali i posebni običaji, npr. uoči svadbi.

S razvojem urbanih pogodnosti i dostupnošću tekuće vode, javni hamami su postepeno izgubili svoju prvobitnu ulogu, ali su mnogi ostali očuvani i danas su značajni historijski spomenici. Sudbina historijskog hamama Jolfa slična je drugim iranskim hamamima – on danas više nema svoju staru funkciju, ali je priznat kao historijski spomenik, a dijelovi su pretvoreni u muzej u kojem se izlažu predmeti iz oblasti Jolfa.

Pouzdane historijske isprave o njegovom nastanku ne postoje, ali se starost hamama procjenjuje na više od 150 godina. Osim arhitektonskih odlika, tome svjedoče i narodne predaje. Prema nekim pričama, hamam se vezuje za Abbas-Mirzu (umro 1833.), prijestolonasljednika u doba Feth-Ali Šaha (1797–1834) i zapovjednika iranske vojske u ratovima s Ruskim Carstvom, iako za ovu tvrdnju ne postoje čvrsti dokazi. Neka istraživanja upućuju na to da je hamam građen u vrijeme iransko-ruskih ratova kako bi služio iranskim vojnicima. Podignut je na putu kojim su karavane prolazile prije prelaska rijeke Aras, pa se smatra da je jedna od glavnih svrha njegove gradnje bila upravo pružanje usluga trgovačkim karavanima.

Arhitektura hamama Jolfa

Kao i drugi iranski hamami, i ovaj je imao prostore poput svlačionice, predvorja i tople prostorije (srednji i glavni dio hamama). Ukupna površina hamama iznosi oko 500 m². Stubovi zgrade imaju bogato ukrašene kapitele s mukarnasima. Glavna kupola tople prostorije oslonjena je na četiri kamena stuba, a oko nje se nalazi osam manjih kupola. Voda se dovodila kanatom koji je prolazio kroz selo Šudžaabad. Nakon što je dospjela do hamama, zagrijavala se loženjem drva.

Lokacija hamama Jolfa

Ovaj historijski hamam nalazi se nešto dalje od centra Jolfe. Za posjetu ovom spomeniku potrebno je otići jugoistočno od grada. Hamam se nalazi između carinarnice i građevinskih postrojenja, na južnim obalama rijeke Aras. Udaljenost hamama od Tabriza iznosi 136 kilometara.

Nacionalna registracija hamama Jolfa

Hamam Jolfa je 2008. godine (1387. po iranskom kalendaru) upisan na listu nacionalnih spomenika Irana.