Fotografija; trajni okviri koji pričaju historiju Irana

Fotografija je jedna od raznih vrsta likovnih umjetnosti i umjetnost stvaranja trajnih slika pomoću svjetlosti ili drugih elektromagnetnih zračenja na materijalima osjetljivim na svjetlost. Proces snimanja slike u fotografiji odvija se hemijski (na filmskoj traci) ili elektronski (korištenjem digitalnog senzora slike). Kod fotografije na film (negativ), dobija se nevidljiva slika koja nakon hemijskog procesa razvijanja postaje vidljiva i može se štampati na papiru. Kod digitalne fotografije rezultat je električni naboj u svakom pikselu, koji nakon elektronske obrade i spremanja u digitalnu datoteku postaje spreman za dalju obradu. Umjetnost fotografije je spoj nauke, industrije i umjetnosti. Ovaj fenomen se pojavio relativno nedavno, u 19. stoljeću, kao naučni izum, zatim se razvio u industriju, a kasnije se ustalio kao jedan od različitih vidova likovnih umjetnosti.

Istorija fotografije

Pojava fotografije datira iz 1822. godine i otkrića utjecaja svjetlosti na svjetlosno osjetljiv materijal u mračnoj komori. Ovo otkriće napravio je francuski pronalazač Joseph Nicéphore Niépce (1765-1833). Njegova najstarija sačuvana fotografija je nastala 1826. godine. Termin “fotografija” (pisanje/snimanje svjetlom) prvi put je upotrijebio engleski hemičar, matematičar i pronalazač John Herschel (1792-1871) u pismu jednom od svojih kolega.

Pionir fotografije u njenom današnjem obliku bio je William Henry Fox Talbot, Englez (1800-1877). Talbot je svijetu predstavio negativ-pozitiv tehniku fotografije. On je u svom posebnom postupku koristio papirni negativ koji je omogućavao pravljenje pozitivne slike. Prije Talbotovog otkrića, fotografi su morali praviti metalne ploče osjetljive na svjetlost koje su bile iste veličine kao i predmet ili scena koju su snimali, te nisu mogli mijenjati dimenzije slike.

 

 

Pojava digitalne fotografije

Podloge za pojavu digitalne fotografije nastale su kroz nekoliko eksperimentalnih pokušaja u drugoj polovini 20. stoljeća. Kao prvi značajan korak, 1975. godine inženjer kompanije Kodak po imenu Steven Sasson napravio je kameru tešku oko 3,6 kilograma koja je bila sposobna snimiti crno-bijele fotografije na digitalnu kasetu. Ova kamera imala je rezoluciju od jednog megapiksela i za svaku fotografiju joj je trebalo oko 23 sekunde za snimanje. Nakon ovog dostignuća, prva prava digitalna kamera lansirana je 1988. godine, a prvi komercijalni model digitalnih kamera pojavio se na tržištu 1990. godine. Te kamere bile su opremljene senzorima, slike su se digitalno pohranjivale i mogle su se povezati s računarom radi daljnje obrade. S vremenom je počela oštra konkurencija među poznatim kompanijama za predstavljanje kamera s visokom rezolucijom pogodnih za štampu; tako su digitalne kamere postupno zamijenile analogne. Također, važno je spomenuti ulogu kompanija poput Microsofta i Kinka u širenju softvera potrebnog za uređivanje fotografija, kreiranje foto-CD-ova i pohranu slikovnih dokumenata kroz saradnju s kompanijom Kodak.

 

 

Vrste fotografije

Fotografija se, prema temi, sadržaju ili posebnoj namjeni, dijeli na različite vrste kao što su portretna, vijesti, dokumentarna, društvena dokumentarna, priroda, nadrealistička, apstraktna, modna, arhitektonska, sportska, industrijska, astronomska, infracrvena, konceptualna, fotosekvence i kreativna fotografija. Osim ove tematske klasifikacije, neke vrste fotografije razlikuju se po posebnim tehnikama koje se koriste pri snimanju.

U nastavku ćemo pregledati neke od najvažnijih vrsta fotografije:

a) Portretna fotografija

To je vrsta fotografije koja prikazuje fizičke osobine, osjećaje i unutrašnja stanja jedne ili više osoba. U ovom tipu fotografije osoba može biti prikazana u punoj visini i na određenoj pozadini, ali glavni fokus je na licu i očima. U portretnoj fotografiji studijsko osvjetljenje ili odabir prikladnih svjetlosnih uslova ima vrlo važnu ulogu.

 

پرتره احمدشاه مسعود، عکاسی‌شده توسط آلفرد یعقوب‌زاده

 

b) Novinarska fotografija (fotožurnalizam)

Ovo je poseban oblik fotografije koji se bavi informisanjem o ljudima, događajima i svakodnevnom životu u društvu. Ova vrsta fotografije prvenstveno predstavlja vizuelni prikaz vijesti ili izvještaja i iz tog razloga se razlikuje od drugih vrsta fotografije. Najvažnije karakteristike novinarske fotografije su ažurnost, dokumentarnost, nepristrasnost i pripovijedanje.

 

نجات جان کودک در جریان حمله تروریستی داعش به مجلس شورای اسلامی، عکس از امید وهاب‌زاده

c) Dokumentarna socijalna fotografija

Ovo je vrsta fotografije koja prikazuje ljudsku stvarnost u prirodnim uslovima. Ova vrsta fotografije, koja često ima kritički pristup, fokusira se na zajedničke aspekte života društvenih grupa. Prikazivanje društvene diskriminacije, ekonomskih problema u svakodnevnom životu, štetnih poslova, dječijeg rada i života starijih osoba s ciljem promjene političkog i društvenog stava su teme koje su često obrađene u dokumentarnoj socijalnoj fotografiji.

 

فراگیری کرونا در ایران، عکس از علی حدادی‌ اصل

 

d) Prirodna fotografija

Još jedna od raznovrsnih vrsta fotografije koja prikazuje netaknute, lijepe i izvornu prirodu biljaka, životinja i minerala. Visoke planine, guste šume, prostrane pustinje, duboke doline, mirna jezera i slično svi su teme koje su obuhvaćene prirodnom fotografijom. Prema svjetskim standardima, ova vrsta fotografije ne uključuje pejzaže koje je stvorio čovjek, uzgojene biljke i domaće životinje.

طبیعت ایران، عکس از بهرام بیات

e) Arhitektonska fotografija

Jedna od vrsta fotografije koja prikazuje zgrade i slične konstrukcije, bilo iznutra ili izvana. U ovoj vrsti fotografije, pažnja na perspektivu s naglaskom na paralelne linije zgrade smatra se jednim od važnih principa. Drugi važan princip je precizno prikazivanje zgrade ili konstrukcije u njenom okruženju. Ova grana fotografije u unutrašnjim prikazima često koristi studijsko osvjetljenje, dok se za vanjske prikaze obično koristi dnevna svjetlost.

 

مسجد امام اصفهان، عکس از فاطمه حسین‌آقایی

c

 

عکاسی صنعتی، عکس از محمدرضا شاهرخی‌نژاد

ز) Narativna fotografija (Fotoskans)

Narativna fotografija ili fotoskans, koja se također naziva i serija fotografija, je metoda u fotografiji koja se oslanja na jednu ideju i prikazuje jedinstvenu temu kroz dvije ili više uzastopnih fotografija. Ova tehnika se u umjetničkoj fotografiji obično koristi za prikazivanje protoka vremena unutar slike, transformacije neke teme, fotografisanje stalnog subjekta u različitim vremenskim ili prostornim intervalima, slaganje sličnih slika ili pripovijedanje mentalnih slika o određenom konceptu. Važan aspekt narativne fotografije je uspostavljanje veze i očuvanje kontinuiteta među fotografijama koje se nalaze unutar jednog kadra ili više odvojenih kadrova.

 

مجموعه عکس کوه‌های رنگی، اثر مهرداد فتحی

Fotografija u Iranu

Fotografija je u Iran stigla za vrijeme vladavine Muhammedšaha Kadžara (1213-1227 po iranskom kalendaru). Prema nekim dokumentima, daguerotip aparat je nekoliko godina nakon izuma, kao poklon iz Rusije i Engleske, donesen na dvor iranskog šaha, a prva fotografija je snimljena 1221. godine po iranskom kalendaru. Melek Kasem Mirza, sin Fethalija Šaha Kadžara, francuz Žul Rišar, poznat kao Müsio Rišar, i Abdulah Kadžar smatrani su pionirima ove vrste fotografije u Iranu.

Međutim, fotografija u njenom današnjem značenju formirala se u periodu vladavine Naserdina Šaha Kadžara (1228-1275 po iranskom kalendaru). Dokumentarne fotografije iz tog doba uglavnom su pravili strani učitelji iz škole Darolfonun, a teme su obuhvatile iransku arhitekturu, kraljevsku porodicu i neke dvoranske ceremonije. Jedan od najaktivnijih fotografa tog perioda bio je sam Naserdin Šah, koji je svojom velikom ljubavlju prema fotografiji doprinio njenom širenju i popularizaciji u Iranu. Beleške i dokumenti sačuvani u palati Golestan govore o njegovim iskustvima u fotografiji i poznavanju procesa razvijanja i štampe fotografija.

 

 

عکس ثبت‌شده از یک کلاس درس در مدرسه دارالفنون

S početkom ustaničkog pokreta u Iranu, fotografija je prestala biti privilegija snimanja dvorskih portreta i specifičnih arhitektonskih prizora, te je postepeno zašla među običan narod. Ovaj proces dogodio se otprilike tri decenije nakon pojave fotografije u Iranu, kao rezultat želje ljudi da vide lice svojih oslobođenjačkih vođa i njihove aktivnosti. Tako je fotografija prodro u široke slojeve iranskog društva, a snimanje porodičnih fotografija i ličnih portreta postalo je uobičajeno među narodom. U tom periodu otvoren je i put za razvoj novinske fotografije.

 

Široka upotreba fotografije u iranskim medijima seže u prve decenije ovog stoljeća. U to vrijeme, zbog dolaska naprednije opreme i dostupnosti manjih (prenosivih) kamera, fotografija je dobila praktičniji oblik. S druge strane, gledanje zapadnih ilustriranih knjiga i časopisa, kao i relativna sloboda medija, potaknuli su iranske fotografe da bilježe slične događaje. Ipak, ova vrsta novinske fotografije nije dugo trajala i pod utjecajem političkih događaja (državni udar 18. augusta 1953.) i ograničenja slobode medija, upala je u stagnaciju; toliko da je naredne dvije decenije fotografija imala uglavnom službenu, komercijalnu i reklamnu ulogu.

Ono što se može smatrati početkom savremene iranske fotografije jeste povremeni trud pojedinaca koji su ovom umjetnošću pristupili izvan okvira same fotografije. Fotografisanje zanimljivih i jedinstvenih tema glavni je karakter ovog pionirskog rada. Među ovim djelima, koja uglavnom pripadaju novinarstvu (fotožurnalizmu), dokumentarnoj i reklamnoj fotografiji, ponekad se mogu vidjeti fotografije koje najavljuju konceptualnu i kreativnu fotografiju.

Fotografija Islamske revolucije i Sveto odbrambenog rata

Događaji Islamske revolucije u februaru 1979. godine i početak osmogodišnjeg rata s režimom Baath u Iraku zauzimaju značajno mjesto u razvoju savremene iranske fotografije. U oba perioda, uz napore nekoliko iranskih fotografa, fotografija je stekla važan položaj pored ostalih vizuelnih umjetnosti. Taj položaj je dodatno ojačan zahvaljujući prenošenju iranskih fotografija u inostranstvo, njihovom štampanju i objavljivanju u međunarodnim publikacijama i medijima, kao i osvajanju nekih važnih nagrada. Kao rezultat ovog novog pristupa, nastao je autentičan pravac u novinskoj i društveno-dokumentarnoj fotografiji, pokrenuti su studiji fotografije na fakultetima i umjetničkim školama, te su organizovani godišnji i dvogodišnji specijalizovani foto-sajmovi.

دیدار همافران با امام خمینی (ره) در مدرسه علوی، عکس از حسین پرتوی

U danima koji su prethodili veličanstvenoj pobjedi Islamske revolucije, kao i tokom osmogodišnjeg Sveto odbrambenog rata, brojni iranski fotografi su sa hrabrošću, požrtvovnošću i izvanrednom predanošću uzeli fotoaparate u ruke i zajedno sa narodom i borcima bili na prvim linijama borbe. Oni su bili živi svjedoci i bilježili trajne prizore junaštva i žrtvovanja hrabrih iranskih muškaraca i žena, zauvijek zabilježivši ove veličanstvene prizore u historiji i vizuelnoj memoriji iranskog naroda.

خداحافظی مادر و پسر رزمنده‌اش برای اعزام به جبهه، عکس از ساسان مویدی

Istovremeno sa rastom masovnih medija, putovanjima iranskih fotografa u inostranstvo, njihovim prisustvom na važnim međunarodnim događajima i takmičenjima, kao i širenjem digitalnih alata za snimanje i uređivanje fotografija, fotografija u Iranu je u poslednjim godinama postigla neviđenu i značajnu raznovrsnost. Kao rezultat ovih promena, iranski fotografi su se upoznali sa savremenim svetskim tokovima i često, pod uticajem tih tokova, stvaraju radove sa lokalnim značenjima i sadržajima. Među njima, apstraktne, kreativne i konceptualne fotografije danas zauzimaju najveći deo savremene iranske fotografije.