Grafika u Iranu; umjetnički spoj tehnike i sadržaja

Umjetnost grafičkog dizajna je proces odabira i slaganja elemenata poput slike, teksta, simbola i boje u novi vizuelni sastav s ciljem prenošenja određene poruke publici. U uobičajenom govoru, ponekad se umjesto izraza „grafički dizajn“ koristi i termin „vizuelna komunikacija“, koji označava usklađivanje i zajednički rad više umjetnosti i profesija radi uspostavljanja komunikacije i prenošenja specifičnih vizuelnih informacija. Grafički dizajn je najčešće timski rad u kojem dizajner, uzimajući u obzir temu (narudžbu), spaja tekstove pisaca sa slikama fotografa i ilustratora, a zatim koristi tehnike poput tipografije, rasporeda stranice, štampe i računara za njihovu obradu. Danas grafički dizajn obuhvata veoma široko područje i pored štampanih primjeraka na papiru, zidu, platnu, metalu, drvetu, tkanini ili plastici, prisutan je i u medijima poput kina, televizije i interneta.

Istorija grafičkog dizajna

Grafički dizajn u današnjem značenju je relativno nov fenomen u ljudskoj istoriji, ali ima jasne korijene u nekim drevnim i istorijskim dostignućima. Na primjer, drevni pisani sistemi poput klinastog pisma, hijeroglifa i kineskog pisma smatraju se važnim uzorima za formiranje nekih aspekata savremenog grafičkog dizajna. Upravo kroz ove vrste pisama čovjek je prvi put izrazio svoje želje pomoću slikovnih i pisanih simbola.

Postoje dvije teorije o prisustvu grafičkog dizajna u istorijskim periodima; jedna grupa istoričara umjetnosti smatra da su neka tradicionalna umjetnička djela poput miniaturističkog slikarstva, ukrašavanja knjiga, kaligrafije i rezbarenja uvod u današnji grafički dizajn, dok druga grupa smatra da se istorija grafičkog dizajna računa tek od pojave moderne štampe (izum Gutenbergove štamparske prese) u 15. vijeku i nastojanja da se u 18. vijeku dizajniraju metalna slova.

 

پوستر چهارمین جشنواره جهانی فیلم تهران، اثر مرتضی ممیز

 

Većina izvora zapadne istorije umjetnosti smatra da moderna grafička dizajnerska praksa počinje u drugoj polovini 19. vijeka, u doba velikih industrijskih i trgovačkih uticaja na svakodnevni život urbanog stanovništva. Ti izvori opisuju rani grafički dizajn kao industrijsku vještinu u mehaničkom procesu štampe reklama. Kako su tehničke i komunikacijske mogućnosti postajale složenije, dizajn i izvođenje grafičkih djela su se razdvojili. U ovom novom podjeljenom radu, dizajner je zadužen za razmišljanje o narudžbi klijenta i izradu odgovarajućeg dizajna, dok se realizacija djela, pod njegovim nadzorom, prepušta štamparima i štamparijama.

Grafički dizajn se jasno razvija kroz spajanje likovne i primijenjene umjetnosti, širenje litografske štampe, interes evropskih dizajnera za japanske drvoreze, organizaciju međunarodnih trgovačkih izložbi i skretanje pažnje nekih slikara prema dizajnu plakata. U tom periodu, rani plakati obuhvataju širok spektar umjetničkih i trgovačkih tema i postepeno pripremaju teren za ulazak grafičkih djela u velike umjetničke muzeje. Kao rezultat ovog javnog interesovanja za vizuelnu komunikaciju i formiranje različitih grafičkih formi, dizajner i ilustrator William Addison Dwiggins je 1922. godine skovao termin „grafički dizajn“ da opiše svoja raznovrsna djela. Do 1945. godine ovaj izraz je postao opšteprihvaćen, a istovremeno su u mnogim uglednim univerzitetima širom svijeta uspostavljeni akademski programi sa tim nazivom.

طراحی جلد کتاب خودباوری در خلاقیت، اثر مجید زارع

Grane grafičkog dizajna

Grafički dizajn je široko područje informisanja koje se sastoji od različitih grana. Ova umjetnost prisutna je u svim štampanim medijima, kao i u novijim medijima poput filma, televizije i interneta. Prema uobičajenoj klasifikaciji, najvažnije grane grafičkog dizajna su dizajn postera, dizajn logotipa (znaka), dizajn piktograma (simbola), dizajn pakovanja, tipografija (dizajn slova), priprema stranice (page layout) i dizajn web stranica. U nastavku ćemo ukratko opisati svaku od ovih grana.

a) Dizajn postera

Poster ili plakat je jednolistni dizajn koji se koristi za informisanje o određenoj temi i postavlja se na zid ili neki vertikalni prostor, ili se objavljuje u digitalnom prostoru. Ovaj grafički proizvod obično nastaje kombinacijom teksta (riječi) i vizuelnih elemenata, iako ponekad može biti sastavljen isključivo od teksta ili isključivo od slike. Jedna od glavnih karakteristika dizajna postera jeste fokus na vizuelnu privlačnost i funkciju informisanja. Poster je često korišten alat u komercijalnom oglašavanju, izražavanju protesta, kao i za najave posebnih političkih, društvenih, kulturnih i umjetničkih događaja. Ponekad se poster koristi i za reprodukciju poznatih i vrijednih umjetničkih djela.

 

پوستر ششمین نمایشگاه نگارگران قم، اثر مسعود نجابتی

 

b) Dizajn logotipa (znaka)

Logotip ili znak je specifičan i jedinstven simbol kojim se prepoznaje neka organizacija, kompanija ili javna i privatna institucija. Ovi znakovi su veoma raznovrsni i ponekad se sastoje samo od jednog simboličnog oblika, ponekad od punih slova ili skraćenica imena (logotip), a ponekad i od kombinacije simbola i slova. Dizajn logotipa je jedan od najzahtjevnijih dijelova grafičkog rada jer zahtijeva precizno poznavanje teme, publike i vizuelnih elemenata poput boje, forme i oblika. Neke od ključnih karakteristika dobrog logotipa su jednostavnost, jasnoća, jedinstvenost, kohezivnost, upotrebljivost u različitim medijima i trajnost u sjećanju publike.

 

لوگوی شبکه خبر، اثر مصطفی اسداللهی

 

c) Pakovanje

Pakovanje u grafičkom dizajnu je jedno od široko rasprostranjenih polja vizuelne komunikacije i prenošenja poruke velikom broju korisnika. Dizajn pakovanja sastoji se od različitih elemenata koji moraju ostaviti skladan i jedinstven utisak na publiku. Ovaj tip grafike obuhvata dizajn kompletnog oblika pakovanja (prilagođen proizvodu), dizajn linija za savijanje i sečenje (tzv. "šablon"), dizajn slova (tipografija), dizajn logotipa, odabir boja, ilustraciju, te precizno određivanje pozicije i orijentacije natpisa i specifikacija proizvoda. Poznavanje proizvoda, potrošača i tržišta, svest o psihologiji boja, pridržavanje domaćih i međunarodnih standarda, kao i brzo i jasno informisanje o proizvodu, ključni su faktori za uspešan grafički dizajn pakovanja.

 

طراحی بسته‌بندی محصول، اثر فاطمه کرکه‌آبادی

 

d) Dizajn piktograma (nacrt-znak)

Piktogram ili nacrt-znak je vrsta standardnog grafičkog simbola koji svoje značenje prenosi kroz sličnost sa spoljnim stvarnostima. Drugim riječima, piktogram je internacionalni komunikacioni simbol koji nastaje pojednostavljivanjem stvarne slike predmeta ili određenih aktivnosti. Često se koristi na javnim mjestima za vođenje, upozorenja, specifične instrukcije i opštu edukaciju. Pošto piktogrami obično čine skup (npr. saobraćajni znakovi), u njihovom dizajnu postoji neka vrsta usklađenosti i grafičke povezanosti. Moderni piktogrami imaju korijene u drevnim pismima poput klinastog i hijeroglifa.

 

طراحی پیکتوگرام، اثر ساره کهزادی

 

 

e) Tipografija (dizajn slova)

Dizajn slova je umjetnost kombinovanja i uređivanja pisanih slova kako bi se postigao vizuelni oblik ili jezik. Tipografija se obično zasniva na tri principa: mijenjanje oblika slova, naglašavanje slova i pojednostavljivanje slova. U ovom tipu grafičkog dizajna, radi veće efikasnosti, čitljivost slova je ponekad podređena njihovom rasporedu, pri čemu se biraju i reorganizuju tip slova, interpunkcija, veličina i razmak između redova i slova, pozitivni i negativni prostor i slično. Moderna tipografija nastaje početkom 20. vijeka kao reakcija na simetriju i historijske ukrase slova, koristeći asimetrična slova, geometrijske oblike u rasporedu teksta, kombinovanje slova različitih veličina i korištenje različitih boja u rasporedu slova. Danas je ova umjetnost postala samostalni i konceptualni dio grafičkog dizajna i koristi se u naslovima filmova, knjiga, postera, logotipa (pisanih znakova), grafita (pisanih murala) i slično.

 

طراحی تایپوگرافی اثر مسعود سپهر

 

f) Špage-araji (Uređenje stranice)

Stvaranje odgovarajućeg odnosa između pisanih elemenata, slika i praznog prostora na stranici naziva se uređenje stranice. U grafičkom dizajnu, uređenje stranice vrši se prema općoj i prethodno definisanoj strukturi knjiga, časopisa, novina, web stranica i sličnih medija. U ovom tipu dizajna naročito je važno obratiti pažnju na margine i uveze stranica, razmak između redova i kolona, poziciju slika i fotografija, te vrstu i veličinu slova i tipografiju. Danas se uređenje stranice uglavnom izvodi pomoću računarskih programa, poput InDesigna.

 

صفحه‌آرایی مجله، اثر مجتبی مجلسی

 

g) Web dizajn

Web dizajn je relativno nova grana grafičkog dizajna u kojoj se umjesto štampanih materijala koriste svjetlosne i grafičke mogućnosti računara. U ovom tipu grafike, dizajner svoje ideje izrađuje na papiru ili direktno na računaru i potom ih predaje programeru kako bi se pretvorile u računalni jezik. Web dizajn, koji se može primijeniti i na multimedijalne softvere, koristi različite grane grafike poput dizajna logotipa, tipografije i uređenja stranice. Među ključnim elementima uređenja web stranica su upotreba jednog ili sličnih fontova, primjena boja koje su usklađene s računalnim okruženjem, kao i održavanje koherentnosti dizajna kako bi se izbjegla zbunjenost korisnika i omogućilo brzo prepoznavanje identiteta stranice.

 

طراحی صفحه وب، اثر مهرداد مه‌آبادی

Alati grafičkog dizajna

Umjetnost grafičkog dizajna po pitanju alata ima mnogo zajedničkog sa drugim vrstama likovnih umjetnosti kao što su dizajn, slikarstvo i ilustracija. U ovoj umjetnosti, alat ima jednaku važnost kao i sam dizajn, te značajno utiče na percepciju publike o predmetu (poruci) koju želi prenijeti. Danas se računar i računalni softveri, pored tradicionalnih alata poput olovke i papira, smatraju najvažnijim alatima grafičkog dizajna. Ponekad se istovremeno koriste i tradicionalni i moderni alati, bilo za kreiranje ideja ili za finalnu prezentaciju djela. Ukupno gledano, u grafičkom dizajnu koriste se fotografije, razni alati za crtanje i ilustraciju kao što su olovka, pasteli, pero, mastilo, vodene boje, guaš, akril i drugi, zajedno sa različitim tehnikama štampe i metodama kreiranja slike.

Grafički softveri

Sa pojavom, razvojem i širenjem desktop publikacija, računalni softveri su postepeno preuzeli najvažniju ulogu u procesu dizajna i proizvodnje grafičkih djela. Softveri za grafički dizajn generalno spadaju u kategoriju korisničkih računalnih programa koji omogućavaju dizajn i obradu slika, njihovu izmjenu i pristup grafičkim podacima. Manja potreba za koordinacijom ruke i oka, kao i manje crtačkih vještina, uz veću brzinu i preciznost u izradi i prezentaciji grafičkih djela, danas su glavni razlozi zbog kojih se dizajneri okreću ovim programima. Softveri za grafički dizajn dijele se na dvije grupe: „raster“ i „vektorski“. Softveri poput Adobe Photoshop, CorelDRAW, Adobe InDesign, Adobe Illustrator i QuarkXPress smatraju se najpopularnijim zbog svojih posebnih mogućnosti u dizajnu i uređivanju 2D, 3D i multimedijalnih djela.

Grafički dizajn u Iranu

Korijeni današnjeg grafičkog dizajna u Iranu prije svega se vežu za osnivanje modernih štamparija, a zatim i za povremena iskustva u periodici i političkim letcima druge polovine 13. solarne godine (prema iranskom kalendaru). Moderni iranski grafički dizajn počeo se izražavati otprilike prije sedamdesetak godina kroz dizajn stranica periodike, korica knjiga, reklamnih oglasa, poštanskih markica, zvaničnih dokumenata i različitih postera, naročito filmskih i pozorišnih.

 

دهمین دوسالانه جهانی پوستر تهران، اثر قباد شیوا

Sljedeći važan korak u razvoju umjetnosti grafičkog dizajna u Iranu bio je pokretanje studijskog programa grafičkog dizajna na umjetničkim fakultetima. Ovaj temeljni potez je na kraju doveo do toga da savremeni grafički dizajn u Iranu stekne profesionalni pravac i na neki način se poveže sa svjetskim grafičkim dizajnom. Među drugim važnim i utjecajnim događajima u napretku savremenog grafičkog dizajna Irana mogu se navesti organizacija izložbi, objavljivanje knjiga sa radovima iranskih grafičkih dizajnera, osnivanje Strukovne udruge grafičkih dizajnera Irana 1997. godine (1376 po iranskom kalendaru), širenje računalnog dizajna u skladu sa pojavom desktop publikacija, kreiranje digitalnog farsi fonta, i na kraju, osnivanje Muzeja grafike Irana 2014. godine (1393 po iranskom kalendaru). Jedan od važnih faktora u rastućem razvoju grafičkog dizajna u Iranu u posljednjih nekoliko decenija bio je sve veći kulturni i društveni zahtjev, naročito u oblasti dizajna knjiga i štampe, postera, logotipa, reklamnih bilborda i ambalaže.

 

پوستر سومین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، اثر رضا عابدینی

Jedna od vrhunaca i uzleta umjetnosti grafičkog dizajna u Iranu, koju možemo smatrati vodećim pravcem i u određenoj mjeri uporediti sa svjetskim grafičkim dizajnom, jeste korištenje izražajnih i formalističkih mogućnosti perzijskog pisma i kaligrafije u grafičkim dizajnima. Ovaj pravac, čiji početak seže do tipografskih radova Qobada Shive početkom 1970-ih (1350-ih po iranskom kalendaru), gotovo istovremeno se pojavio sa pokretom Saqqakhane u modernoj iranskoj umjetnosti. U nekim posterima Qobada Shive, kaligrafski elementi su, uz grafičke promjene, postali centralni fokus djela. Ova grafička pažnja prema pisanju i njegovim vizuelnim aspektima ponovo je došla do izražaja krajem 1990-ih (1370-ih po iranskom kalendaru) u radu grupe grafičkih dizajnera poput Reze Abedinia i Masouda Najabattija, i proširila se zahvaljujući mogućnostima računalnog dizajna. Danas je teško pronaći grafički rad proizveden u Iranu koji nije direktno ili indirektno pod utjecajem ovog pravca.